H χρήση των υπολογιστικών συστημάτων στην αρχαιολογία σηματοδότησε παράλληλα και την έλευση των Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (G.I.S.). Ιδιαίτερα για την αρχαιολογία, τα δεδομένα της οποίας είναι διάσπαρτα στον χώρο και τον χρόνο τα GIS αποτελούν ένα σύμμαχο στο πλευρό του αρχαιολόγου τόσο γιατί του παρέχει την δυνατότητα ολοκληρωμένης διαχείρισης των δεδομένων αυτών αλλά όσο και γιατί μπορεί, μέσω της πλήρης ενσωμάτωσης γεωφυσικών, χωροταξικών και αρχαιολογικών δεδομένων, να αποτελέσει ένα εργαλείο σχεδιασμού, ανάλυσης και πρόβλεψης.
Οι ανάγκες της αρχαιολογικής έρευνας για σύνθετα αναλυτικά μοντέλα και διαχείριση των γεωγραφικών και περιγραφικών δεδομένων δύναται να καλύφθουν σε ικανοποι
ητικό βαθμό από ελεύθερο λογισμικό ανοικτού κώδικα. Πυλώνες της προσπάθειας αυτής αποτελούν λογισμικά ανοικτού κώδικα που το κάθε ένα επικεντρώνεται στην κάλυψη διαφορετικών απαιτήσεων και τα οποία σε ορισμένο βαθμό συνεργάζονται επιτυχώς με εμπορικά λογισμικά κλειστού κώδικα.
Το MapWindow GIS, ελευθερο λογισμικό ανοικτού κώδικα, χρησιμοποιήθηκε επιτυχώς από την ΛΓ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων προκειμένου να υλοποιηθεί μια εφαρμογή διαχείρισης των αρχαιολογικών δεδομένων. Οι δυνατότητες επεκτασιμότητας που προσφέρει συνέβαλαν στην δημιουργία εύχρηστων φορμών και εργαλείων με την βοήθεια της VB.NET ώστε να καλύπτει τις ανάγκες ενός μέσου χρήστη. Η εφαρμογή που προέκυψε αποτελεί ένα λειτουργικό παράδειγμα του “παντρέματος” ανάμεσα σε ΕΛ/ΛΑΚ και λογισμικό εμπορικών-ιδιοκτησιακών αδειών χρήσης.
Το GRASS GIS, το πλέον αξιόλογο ΕΛ/ΛΑΚ στον τομέα των GIS, χρησιμοποιήθηκε στα πλαίσια της εκπόνησης του έργου “Αρχαιολογικός-Ιστορικός Άτλας της Ελληνοαλβανικής μεθορίου”. Οι αναλυτικές του δυνατότητες και τα σύνθετα μοντέλα που μπορούν να εκτελεστούν στο GRASS GIS συνέβαλαν στην διεξαγωγή αξιόλογων συμπερασμάτων για τις περιοχές εκμετάλλευσης των αρχαίων κέντρων-οικισμών της περιοχής έρευνας αλλά και των πιθανών διαδρομών μετακίνησης κατά την αρχαιότητα.
Τέλος, με την βοήθεια των Open Source βιβλιοθηκών OSGEO, Mapwindow GIS συντάχθηκαν διάφορα σενάρια προγραμματισμού (scripts) και λογισμικά γενικής και ειδικής χρήσης. Οι μελλοντικές προτάσεις για την χρήση των OS GIS προβλέπουν την διαχείριση αρχαιολογικών δεδομένων και διάχυση πληροφοριών με πλατφορμες WebMapping που θα στηρίζονται στον Apache Web Server, στον Mapserver, το Geomoose και την php. Τα πρώτα βήματα έχουν ήδη γίνει και προς αυτήν την κατεύθυνση.
-
Εφαρμογή των Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών ανοικτού κώδικα στην αρχαιολογία
-
Προσδιορισμός της περιοχής εκμετάλλευσης και των διαδρομών μετακίνησης των αρχαίων οικισμών της Θεσπρωτίας και της Νότιας Αλβανίας χρησιμοποιώντας την ανάλυση επιφανείας κόστους και το μοντέλο Xtent
ΠερίληψηH περιοχή μελέτης αφορά τους αρχαίους οικισμούς της Θεσπρωτίας και τμήματος της Νότιας Αλβανίας. Σκοπός της μελέτης είναι ο προσδιορισμός της περιοχής δραστηριοποίησης και εκμετάλλευσης πόρων (territory) των ανωτέρω οικισμών, ο εντοπισμός πιθανών διαδρομών και η προσπάθεια ερμηνείας των στοιχείων που προκύπτουν από την εν λόγω μεθοδολογία σε συνδυασμό με τους ιστορικούς και κοινωνικοπολιτικούς παράγοντες της εποχής.
Το λογισμικό που χρησιμοποιήθηκε για την διεκπεραίωση της έρευνας είναι το GRASS 6.3.0 καθώς προσφέρει τα απαραίτητα παραμετροποιήσιμα εργαλεία.
Ένας πρώτος προσδιορισμός των περιοχών δράσης των οικισμών έγινε με την εφαρμογή των πολυγώνων Thiessen με τα οποία ωστόσο σαν μοναδικό κριτήριο λαμβάνεται η απόσταση. Σε αντιδιαστολή με το μοντέλο Thiessen, το μοντέλο Xtent χρησιμοποιεί επιπλέον και, κριτήρια που σχετίζονται με την “βαρύτητα” του οικισμού στον χώρο όπως ο πληθυσμός, η σημασία του σαν θρησκευτικό κέντρο, η εμπορική του δύναμη κτλ.
Από την άλλη, η μετακίνηση στον χώρο δεν είναι γραμμική σε σχέση με την απόσταση αλλά ένας συνδυασμός της απόστασης, του χρόνου και της ενέργειας που απαιτείται να κινηθούμε σε αυτόν. Η επιφάνεια κόστους (cost surface), η πιο σωστά η σωρευτική επιφάνεια κόστους (accumulated cost surface), μοντελοποιεί το συνολικό κόστος που απαιτείται για την μετακίνηση από ένα αρχικό σημείο εκκίνησης σε έναν ή περισσότερους προορισμούς. Στα GIS η επιφάνεια κόστους αποδίδεται σαν αρχείο raster, όπου το κάθε κελί περιλαμβάνει το ενεργειακό κόστος μετακίνησης σε αυτό.
Η επιφάνεια κόστους μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τον προσδιορισμό διαδρομών ελαχίστου κόστους και κατά συνέπεια να προβλέψει πιθανές διαδρομές κατά την αρχαιότητα. Τέλος, και για την ερμηνεία της θέσης εγκατάστασης των οικισμών χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση οπτικού πανοράματος (viewshed analysis) μέσω του εργαλείου r.cva για να αποκαλύψει την περιοχή οπτικού ελέγχου συγκεκριμένων οικισμών και την μεταξύ τους οπτική επαφή.
Η ανωτέρω μεθοδολογία σαφώς και στηρίζεται σε μαθηματικά μοντέλα γι' αυτό και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή στην ερμηνεία, αποδοχή των περιορισμών της και των σύνθετων ιστορικών συγκυριών που επηρεάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά στον χώρο.ΛΙΑΚΟΣ Λεωνίδας, Γεωγράφος,
ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ Στεφανος, Αρχαιολόγος,
ΛΒ’ ΕΠΚΑ Θεσπρωτίας
Μερικοί χάρτες…
